Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι μία από τις πιο σημαντικές μηχανικές εφευρέσεις στην ιστορία. Πρόκειται για ένα αστρονομικό μηχάνημα ακριβείας , με εκπληκτική μηχανική τελειότητα , τοποθετημένο σε ένα ξύλινο κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικό του. Εσωτερικά αποτελείτο από 30 αλληλοεμπλεκόμενους οδοντωτούς τροχούς, έκκεντρα τοποθετημένους . Τους τροχούς, που ήταν οργανωμένοι επικυκλοειδώς, έθετε σε κίνηση, με διαφορετική ταχύτητα τον καθένα, ένας περιστρεφόμενος χειροκίνητος άξονας. Δείκτες σύμφωνα με τις επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ήλιου την πορεία και τις φάσεις της Σελήνης και των πλανητών στον ζωδιακό κύκλο.
Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι ένα εξαίρετο αποτέλεσμα εφαρμογής επιστημών στην πράξη : Μαθηματικών, Γεωμετρίας, Αστρονομίας και Μηχανικής. Η πολυπλοκότητα αλλά και η καταπληκτική ακρίβεια της κατασκευής μας δείχνει ότι είναι ένας μηχανισμός που δεν κατασκευάστηκε στην τύχη, αλλά ήταν προϊόν εξελίξεως και πρέπει να βασίστηκε σε κάποιο παλαιότερο μηχανισμό, ίσως από κάποιο εργαστήριο που κατασκεύαζε παρόμοιους μηχανισμούς. Η μεγάλη ακρίβεια στην κοπή των γραναζιών δείχνει τις υψηλές δυνατότητες της μεταλλοτεχνίας του πρώτου π.Χ. αιώνα.
Η ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
ΚΙΝΟΥΜΕΝΕΣ ΚΟΥΚΛΕΣ
Ο Όμηρος και ο Πλάτωνας αναφέρουν ότι ο Δαίδαλος ανάμεσα στις άλλες εντυπωσιακές του κατασκευές έφτιαξε και κούκλες για τα παιδιά του Μίνωα. Σαν βασιλικά παιχνίδια δεν ήταν συνηθισμένες αλλά μπορούσαν να μιλάνε και να κινούνται. Λέγεται μάλιστα ότι αναγκαζόταν να τις δένουν για να μην τους φεύγουν μακριά και τις χάνουν. Το ίδιο λέγεται και για τους μηχανικούς ανθρωπόμορφους φύλακες του λαβύρινθου που κινούταν με υδράργυρο.
ΤΑΛΩΣ
Ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ρομπότ στην Ελλάδα ήταν ο διάσημος Τάλως. Κατασκευάστηκε από τον Θεό Ήφαιστο σαν δώρο στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Ο Τάλως ήταν τεράστιος, ανθρωπόμορφος και χάλκινος. Προστάτευε την Κρήτη από τους εχθρούς της και επέβλεπε την εφαρμογή των νόμων. Μπορούσε να κινείται πολύ γρήγορα και ήταν σε θέση να κάνει σε μία μέρα τρεις φορές τον γύρο της Κρήτης (ταχύτητα περίπου 250 km/h). Είχε την δύναμη να εκσφενδονίζει τεράστιους βράχους εναντίων των αντιπάλων του ή να τους καίει με την αναπνοή του που πετούσε φωτιά! Με αυτόν τον τρόπο έδιωχνε τα εχθρικά πλοία, προστατεύοντας την Κρήτη.
Όπως λέει ο μύθος, όταν οι Αργοναύτες επέστρεφαν απ' την Κολχίδα, με την δύναμη της μάγισσας Μήδειας κατάφεραν να καταστρέψουν τον Τάλω. Η Μήδεια κατάφερε να προκαλέσει σύγχυση στον Τάλω και τραυματίστηκε άσχημα στο πόδι του. Το αίμα έφυγε απ' την μία και μόνη φλέβα του σαν λιωμένο μέταλλο!
Μία άλλη εκδοχή της ίδιας ιστορίας αναφέρει ότι ο Ποίας (πατέρας του Φιλοκτήτη) τόξευσε ένα βέλος στην φτέρνα του ρομπότ, μία βίδα πετάχτηκε και το αίμα των Θεών, έρευσε έξω απ' το μεταλλικό σώμα!
Αρκετά νομίσματα στα οποία εικονίζεται ο Τάλως βρέθηκαν στην πόλη της Φαιστού.
ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ
Πολλά είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν από την μελέτη των Μεγαλιθικών - Κυκλώπειων κτισμάτων (όπως π.χ. ο Τάφος του Ατρέα στις Μυκήνες, τα Κυκλώπεια τείχη ή το "Δρακόσπιτο" στην Όχη, που ενδεικτικά σας παρουσιάζουμε).
Πώς έγινε η επεξεργασία τόσο μεγάλων λίθινων όγκων; (π.χ. η πέτρα βάρους 122 τόνων στο υπέρθυρο του τάφου του Ατρέα). Πώς έγινε η μεταφορά τους; (σε μερικές περιπτώσεις τα λατομεία απείχαν μεγάλες αποστάσεις από τον χώρο κατασκευής του μνημείου). Με ποίες τεχνικές γινόταν η ανύψωση τέτοιων λίθων; (που ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα είναι δύσκολο).
Το μήκος του κίονα -που βρέθηκε στα λατομεία της Εύβοιας και χρονολογείται περί τον 4ο αιώνα π.Χ., σπασμένου σήμερα, είναι 4,5 μ. και η διάμετρός του είναι 2,2 μ. Ο όγκος του συγκεκριμένου τμήματος υπολογίζεται στα 17 κυβικά μέτρα και το βάρος του στους 46 τόνους. Ο κίονας έπρεπε χωρίς το κιονόκρανο να έφτανε σε μήκος τα 11 μέτρα και το βάρος του πάνω από 100 τόνους! Τι μέσα υπήρχαν για την μεταφορά αυτών των κιόνων από τα δύσβατα λατομεία στα λιμάνια; Με τι είδους πλοία μεταφέρονταν; Είναι ελάχιστα από τα ερωτήματα που προκύπτουν.
Άλλο ένα δείγμα χρήσης ογκόλιθων μεγάλου μεγέθους και βάρους, υπάρχει στον Τάφο του Ατρέως στις Μυκήνες. Στη βάση του ανακουφιστικού τριγώνου διακρίνουμε την συμπαγή πέτρα από αμυγδαλόπετρα βάρους 122 τόνων!! Το βάρος του λίθου μετά την κοπή του από το λατομείο και κατά την διάρκεια της μεταφοράς του, σίγουρα ήταν μεγαλύτερο κατά πολλούς τόνους. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει, γιατί ο ογκόλιθος αυτός υπέστη επεξεργασία και στον χώρο της οικοδομής, προκειμένου να πάρει την κλίση που απαιτείτο από την μορφή του οικοδομήματος (θόλος).Όσο εμβαθύνουμε στη μελέτη των Μεγαλιθικών - Κυκλώπειων κτισμάτων (π.χ. τα κυκλώπεια τείχη των Μυκηνών, Τίρυνθος κ.α.) παρατηρούμε δυνατότητες, οι οποίες τα μεταγενέστερα χρόνια φαίνεται να μην υπάρχουν ή να μην χρησιμοποιούνται. Εντύπωση προκαλεί π.χ. η ικανότητα των Μυκηναίων να χειρίζονται με άνεση και εξαίρετη τεχνική ογκόλιθους πολύ μεγάλου μεγέθους, κατασκευάζοντας τα περίφημα κυκλώπεια τείχη, ενώ δεν υπάρχει παρεμφερές κτίσμα σε μεταγενέστερες εποχ
ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑ
Ο αυτοματισμός και η δημιουργία μηχανισμών για την κατασκευή τεχνικών έργων είναι μια από τις σημαντικότερες διαστάσεις της αρχαίας Ελληνικής τεχνολογίας. Εκτροπές ποταμών (Άλυν ποταμός από το Θαλή τον 6ο αι.), κυματοθραύστες (στο λιμάνι της Σάμου βάθους 35 μέτρων και μήκους 335μ.), αποξηράνσεις λιμνών (λίμνη των Πτυχών/Δυστού στην Εύβοια), επιβλητικά ανάκτορα, αποχετευτικά δίκτυα, υδραγωγεία, οχυρωματικά έργα είναι πλέον δυνατά.
Τα μεγαλύτερα όμως επιτεύγματα στην αυτοματοποιητική έγιναν κατά την Αλεξανδρινή εποχή. Την εποχή αυτή κυριαρχεί η παρατήρηση, η μέτρηση και η κατασκευή. Η Αλεξάνδρεια βρίσκεται στο πνευματικό και οικονομικό της αποκορύφωμα και αναδεικνύει ευρηματικούς μηχανικούς , όπως ο Κτησίβιος (ο ιδρυτής της Αλεξανδρινής τεχνολογικής παράδοσης), ο Φίλωνας και ο Ήρωνας. Βασικό χαρακτηριστικό του Αλεξανδρινού πνεύματος ήταν το εύρος των τεχνικών ενδιαφερόντων, αλλά και οι μεγαλύτερες πρακτικές δυνατότητες χάρις την ευχερέστερη χρήση των μετάλλων.
Ο Κτησίβιος κατασκεύασε το αερότονο, μια μηχανή η οποία , συνδυάζοντας ένα ελατήριο και πεπιεσμένο αέρα, ήταν σε θέση να πετάει κατά διαστήματα. Το μηχάνημα αυτό για πρώτη φορά στην ιστορία χρησιμοποιεί μεταλλικό κύλινδρο με έμβολο. Η μεγάλη δόξα όμως του Κτησίβιου ήταν οι αντλίες του. Ο Βιτρούβιος τις περιγράφει με λεπτομέρεια, ενώ ο Αρχιμήδης μάλλον βελτίωσε παρά εφηύρε την αντλία-κοχλία.
Ο Φίλων ο Βυζάντιος (250 π.Χ.) συνέγραψε τα βιβλία "Μοχλοί", "Πνευματικά", "Κλεψύδρες", "Πολιορκητικές Πολεμικές Μηχανές", "Οδοντωτοί τροχοί". Τα βιβλία αυτά αποτελούν λαμπρές επιστημονικές πραγματείες πάνω στα αέρια, τα υγρά, τη μεταλλουργία, τους πλωτήρες, τους οδοντωτούς κανόνες και πρόσφεραν ευρύ πεδίο στους αυτοματισμούς.
Οκτακόσια χρόνια αλεξανδρινής παράδοσης τελείωνε με των Ήρωνα. Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (1ος π.Χ. αιώνας), δίδαξε στο μουσείο της Αλεξάνδρειας και έγραψε βιβλία επιστημονικά ("Μετρητική", "Μηχανική", "Βαρούλκος", "Πνευματικά", "περί Διόπτρας") και τεχνολογικά ("Περί υδρίων ωροσκοπίων", "Βελοποιϊκά", "Χειροβαλίστρας", "Αυτοματοποιητική"). Στα έργα του "Πνευματικά" και "Αυτοματοποιητική" συνόψισε την μέχρι τότε γνωστή τεχνολογία των αυτομάτων. Πρόκειται για αυτοκίνητες μηχανές που κινούνται, αξιοποιώντας τις ιδιότητες των υγρών και των αερίων. Τέτοιες μηχανές μπορεί να είναι αυτόματες κρήνες και πύλες ναού. Σ' αυτές περιλαμβάνεται και ο περίφημος ατμοστρόβιλος του Ήρωνα, που συνιστά μια διανοητική επανάσταση και αποτέλεσε τον πρόδρομο της ατμομηχανής. Ο Ήρων εκμεταλλεύτηκε και την δύναμη του ανέμου. Η ανεμογεννήτρια του κινούσε μία εμβολοφόρο με την οποία λειτουργούσε μιαν ύδραυλιν (μουσικό όργανο).
Στην αρχαιοελληνική μηχανολογία συναντάμε ανυψωτικές μηχανές[1] , ποικίλες αντλίες[2], κοχλίες (του Αρχιμήδη), πρέσες λαδιού (του Ήρωνα), βαρούλκα, πολύσπαστα, οργανωμένη μαζική επεξεργασία ορυκτών, μηχανική κοπή νομισμάτων, αυτόματες κρήνες και πύλες ναού. Η μεγάλη ανάπτυξη της μηχανολογίας επιταχύνθηκε και με την απόκτηση των σκληρών κραμάτων, όπως χαλκός και κασσίτερος (μπρούτζος/κρατέρωμα) και ο σίδηρος (χάλυβας).
ΟΙ ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ
(287 ~ 212 π.Χ.)
Ο Αρχιμήδης, ο μεγαλύτερος μαθηματικός του αρχαίου Ελληνικού χώρου και μία από τις μεγαλύτερη μαθηματικές ευφυΐες της Ευρώπης. Το έργο του υπήρξε τεράστιο, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά και η ερευνητική ματιά του κάλυψε πολλούς τομείς: γεωμετρία, κατοπτρική, υδραυλική, μηχανική, αρχιτεκτονική. Συνέδεσε το όνομά του με την γένεση της μηχανικής στην αρχαία Ελλάδα και με την λύση περίφημων μαθηματικών προβλημάτων, καθώς και με τις αμυντικές εφευρέσεις του που χρησιμοποιήθηκαν όταν οι Ρωμαίοι πολιορκούσαν την πατρίδα του, τις Συρακούσες. Το έργο του μεγάλου μαθηματικού , μηχανικού και εφευρέτη Αρχιμήδη του Συρακούσιου (287-212 π.X.), είναι τεράστιο : εργασίες πάνω στα Μαθηματικά και τη Γεωμετρία, εφαρμογή των Μαθηματικών στη Μηχανική και την Αστρονομία, καθορισμός του κέντρου βάρους και πλήθος εφευρέσεων.
Στο χώρο της εφαρμοσμένης μηχανικής, ο Αρχιμήδης επινόησε ιδιοφυείς μηχανές κάθε είδους. Εφηύρε το Ρωμαϊκό ζυγό (καντάρι), το τρίσπαστο (ανυψωτική τριπλή τροχαλία) και τον ατέρμονα κοχλία "έλιξ του Αρχιμήδους", μηχανή άντλησης νερού από ποταμούς και φρέατα (η οποία χρησιμοποιείται ακόμα και στις μέρες μας σε περιοχές της Β. Αφρικής). Για τη μέτρηση του χρόνου κατασκεύασε ένα υδραυλικό ρολόι, το οποίο υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τις ώρες (και ειδοποιούσε για την αλλαγή της ώρας). Μεγάλη φήμη απέκτησαν και οι πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη: "αρχιτρόνιτο" (πυροβόλο ατμού - το οποίο πολλούς αιώνες αργότερα "επανα- ανακάλυψε" και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι), "καταπέλτες", "αρπάγες" (ένας μηχανισμός ο οποίος ανύψωνε και αναποδογύριζε τα εχθρικά πλοία) και "κάτοπτρα" για την καύση των Ρωμαϊκών εχθρικών πλοίων (με παραβολικά κάτοπτρα όπως αποδείχτηκε από τα πειράματα του μηχανικού Ι. Σακκά, ο οποίος το 1973 απόδειξε τον τρόπο με τον οποίο ο Αρχιμήδης έκαψε τον Ρωμαϊκό στόλο).
Ο ΚΟΧΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ
Το υδραυλικό αυτό όργανο, γνωστό ως ατέρμων κοχλίας ή υδρόβιδα, εφευρέθηκε από τoν Αρχιμήδη κατά τη διάρκεια τoυ ταξιδιoύ τoυ στην Αίγυπτo. Χρησίμευε στην άντληση ύδατoς από ένα χαμηλό επίπεδo σ' ένα άλλo υψηλότερo. Oι χρήσεις τoυ από την αρχαιότητα έως σήμερα είναι πoλλές: άρδευση αγρoτικών καλλιεργειών, απαλλαγή μεταλλείων από λιμνάζoντα ύδατα, άντληση υδάτων από τα έγκατα των πλoίων και άλλες. Χρησιμoπoιείται έως σήμερα σε πoλλές χώρες, αναπτυγμένες ή μη, με πoλλές μoρφές και πoικιλία χρήσεων.
ΑΤΜΟΤΗΛΕΒΟΛΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ
Πολεμικό όπλο που εκτόξευε μπάλες βάρους ενός ταλάντου (περίπου 23 κιλά) σε απόσταση
6 σταδίων (περίπου 1.100 μ.). Λειτουργούσε με την ατμοσυμπίεση. Είναι το πρώτο παγκοσμίως όπλο που λειτουργούσε με ατμό. Το εφεύρε ο Αρχιμήδης στη διάρκεια της πολιορκίας των Συρακουσών από τους Ρωμαίους (213-211 π.Χ.). Με το όπλο ασχολήθηκε και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, που το ονόμασε αρχιτρόνιτο (από τις λέξεις Αρχι-μήδης και τρώννυμι), και έκανε τα πρώτα κατασκευαστικά σχέδια του όπλου. Ο έλληνας μηχανικός Ιωάννης Σακκάς, που πειραματίστηκε πολύ με τα έργα του Αρχιμήδη, έκανε την ανακατασκευή του όπλου για πρώτη φορά. Το όπλο είναι λειτουργικό και εξακοντίζει μπάλες βάρους 2-2,5 κιλών σε απόσταση 350-400 μ.
ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΗΡΩΝΑ
(περ. 100 μ.Χ.)
Από τους πιο γνωστούς μηχανικούς και μαθηματικούς της Ελληνιστικής περιόδου ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς. Υπήρξε η τρίτη μεγάλη φυσιογνωμία της μηχανικής μετά τους Κτησίβιο και Φίλωνα.
Το σύνολο του έργου του το ΗΡΩΝΕΙΟ είναι πραγματικά τεράστιο: 16 πραγματείες που από αυτές οι 10 έχουν διασωθεί ολόκληρες , 3 υπάρχουν σε αποσπάσματα ενώ 3 δεν διασώθηκαν.
Συνδυάζοντας άριστα τη θεωρία με την πράξη κατασκεύασε ένα πλήθος μηχανισμών φυσικής, αυτοματισμούς, αυτόματα μηχανήματα για θέατρα και ναούς (π.χ. την περίφημη ΚΡΗΝΗ ΤΟΥ ΗΡΩΝΟΣ), υδραυλικά ρολόγια και μεταξύ άλλων εφεύρε την "ΑΙΟΛΟΥ ΠΥΛΗ", την πρώτη μηχανή που κινούταν με ατμό (ατμομηχανή). Το έργο του "Διόπτρα" αναφέρεται στην γεωδαισία και θεωρείται από τα τελειότερα στο είδος του.
Εκεί αναφέρεται και η κατασκευή του ομωνύμου οργάνου, του οποίου εξέλιξη είναι και ο σημερινός θεοδόλιχος ένα από τα βασικότερα όργανα των τοπογράφων.Αν και υπάρχουν ενδείξεις για απλή χρήση του ατμού από τους Αρχιμήδη και Φίλωνα, η ανακάλυψη της ατμομηχανής ανήκει αποκλειστικά στον Ήρωνα, ο οποίος προέβη σε αυτή την επινόηση έχοντας μελετήσει σε βάθος τη θεωρία "περί της υλικής υποστάσεως του αέρα". Στην ιστορία της μηχανικής, η περιστροφική ατμομηχανή που εφεύρε ο Ήρων αναφέρεται σαν Αιολόσφαιρα ή Αιόλου πύλη ή ατμοστήλη.
ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΑΕΡΑΝΤΛΙΑ
Ο Ήρων στο έργο του "Πνευματικά" (Α, Β) περιγράφει πολλούς μηχανισμούς που λειτουργούσαν με αεροσυμπίεση, δηλαδή με την αεροδυναμική που ο ίδιος ονομάζει "Πνευματική". Η καταθλιπτική αντλία, στηριζόμενη στις ίδιες αρχές, είναι υδραυλικό όργανο που λειτουργεί με αεροσυμπίεση μέσα σε στεγανό αγγείο. Η κατασκευή συμπεριλαμβάνει σύστημα επαγωγών σωλήνων με ελεγχόμενη ροή. Πρόκειται για την αρχική μορφή του οργάνου που σήμερα γνωρίζουμε ως καταιωνιστήρα (ή ψεκαστήρα). Αν γεμίσει με ξίδι, χρησιμοποιείται και ως κατασβεστικό μηχάνημα.
ΑΣΣΑΡΙΟΝ
Μορφή βαλβίδας που ο Ήρων περιγράφει στο έργο του "Πνευματικά" (Α, 11), τμήμα της καταθλιπτικής αντλίας. Σκοπός της βαλβίδας αυτής ήταν να ρυθμίζει τη διέλευση του αέρα.
ΑΓΝΙΣΤΗΡΙΟΝ Όργανο που ο Ήρων περιγράφει στο έργο του "Πνευματικά" (Α, 32) και θεωρείται ο πρόγονος της σημερινής βρύσης. Αποτελείται από τρεις ομοαξονικούς κυλίνδρους, εφαπτόμενους στεγανά, που φέρουν οπή. Στόχος είναι, μετακινώντας τους κυλίνδρους, να συμπέσουν και οι τρεις οπές, οπόταν παρέχεται ποσότητα ύδατος. Η συσκευή χρησίμευε στο να προμηθεύει με ποσότητα αγιασμένου ύδατος τους πιστούς που προσέρχονταν στο ναό, ώστε να ραντίζουν τον εαυτό τους και να εξαγνίζονται, εξ ου και η ονομασία "αγνιστήριον".
ΠΥΟΥΛΚΟΣ
Όργανο που ο Ήρων περιγράφει στο έργο του "Πνευματικά" (Β,18). Χρησίμευε στην απομάκρυνση του πύου, για υποκλυσμούς και ενέσεις και υπήρξε πρόγονος της σημερινής σύριγγας. Παρά τη μεγάλη ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης, κυρίως της παθολογίας και της ανατομίας, κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, δεν υπάρχει αναφορά για κάποιο παρεμφερές όργανο. Ο πυουλκός θεωρείται επινόηση του Ήρωνα, και χρονολογείται στον 1ο μ.Χ. αιώνα
ΧΩΡΟΒΑΤΗΣ
Αξιόλογο αρχιτεκτονικό και τοπογραφικό όργανο, πρόγονος του σημερινού αλφαδιού, χρησιμοποιούμενο στη μέτρηση των κλίσεων διαφόρων επιφανειών, σε τοπογραφικές σκοπεύσεις κ.α. Το όργανο περιγράφει ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στο έργο του "Περί Διόπτρας", εξηγώντας με ποιο τρόπο ο μηχανικός Ευπαλίνος από τα Μέγαρα χάραξε το γνωστό Ευπαλίνειο όρυγμα στο σημερινό Πυθαγόρειο της Σάμου, το 520 π.Χ. Ο χωροβάτης θεωρείται απαραίτητο συμπλήρωμα του άλλου αξιόλογου οργάνου του Ήρωνα, της διόπτρας.
Η συμβολή του Ήρωνα υπήρξε σημαντικότατη, τόσο στην διάσωση του έργου άλλων Ελλήνων μηχανικών, όσο και στη βελτίωση υπαρχόντων και στην ανακάλυψη νέων μηχανισμών. Το έργο του αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έδωσε ερεθίσματα σε πολλούς. Παράδειγμα αποτελεί η αιολόσφαιρα στην οποία βασίστηκε η χύτρα ή ατμοαντλία του Παπίνου στα 1861, η ανάπτυξή της οποίας κατά τον 19ο αιώνα έφερε τη βιομηχανική επανάσταση.
πηγή:www.nea-acropoli.gr |
